We prijzen God dat we in de komende vijf maanden VIJF Nieuwe Testamenten kunnen overhandigen aan vijf taalgroepen van Tanzania!
Door deze nieuwe vertalingen kunnen 1.5 miljoen mensen het Nieuwe Testament lezen en beluisteren in de taal van hun hart.
In alle vijf taalgroepen wordt een viering voorbereid waarin deze Nieuwe Testamenten worden overgedragen. We bidden voor de laatste voorbereidingen, voor de vele gasten die hopen te komen, voor goed weer tijdens de vieringen, en bovenal dat God zelf ruim aan het woord komt en alle eer krijgt.
Komende week hoop ik samen met ons team uit Kigali de eerste twee Bijbelfeesten bij te wonen. Ik heb als vertaaladviseur en vertaalconsulent jarenlang aan het Ikoma en Kabwa Nieuwe Testament mogen bijdragen. Het is een enorm voorrecht om dit moment te mogen meemaken.
Graag deze week jullie gebed voor de Ikoma- en Kabwa-mensen die nu het voorrecht krijgen van een Bijbel in hun eigen taal.
Dit jaar heb ik twee reizen naar Musoma kunnen maken. Naast het werken met bijbelvertalers in ons vertrouwde vertaalkantoor geniet ik ook altijd van ons dagelijkse ochtendgebed. We lezen een stukje uit de Bijbel, we bidden en we zingen.
Hieronder een videootje van 1 minuut waarin u een bekend lied uit de zangbundel van Johan de Heer hoort in het Nederlands en Swahili.
Twee verschillende talen, culturen en zangstijlen, maar één boodschap: “Jezus, ik heb U nodig, ieder uur en ieder ogenblik.”
We wensen jullie vanuit Rwanda een gezegende Kerst toe. Jezus kwam, omdat Hij wist dat we Hem nodig hebben. Ieder uur, ieder ogenblik van ons leven.
Ik werk vandaag in m’n oude vertrouwde kantoor in Musoma. Het voelt weer als vanouds!
De vertalers waar ik mee werk, Dorikasi en Ernest, hebben mooi werk geleverd met hun eerste vertaling van het Lukas Evangelie in de Ngoreme taal. Het is mijn beurt als vertaalconsulent om zorgvuldig door hun vertaling heen te lezen en om te kijken of er nog iets verbeterd moet worden om tot een betrouwbare en duidelijke weergave van de tekst te komen. Deze blog gaat over een concreet vertaalprobleem waar we tegenaan liepen in Lukas 14:28-30:
“Want wie van jullie die een toren wil bouwen gaat niet eerst de kosten berekenen, om te zien of hij wel genoeg heeft voor de bouw? Als hij het fundament gelegd heeft maar de bouw niet kan voltooien, zal iedereen die dat ziet hem uitlachen en zeggen: “Die man begon te bouwen, maar afmaken kon hij het niet.” (NBV 21)
Jezus gebruikt dit voorbeeld om duidelijk maken dat iemand die Jezus wil volgen zich er goed van bewust moet zijn dat de prijs hoog kan zijn. Discipel van Jezus worden en blijven vraagt serieuze offers. Het is niet een beslissing die iemand lichtvaardig kan nemen.
Het voorbeeld dat Jezus gebruikt zorgde nogal voor wat hoofdbrekens bij de Ngoreme vertalers. Dat komt onder andere door de culturele verschillen die er zijn tussen de leefwereld van de tekst en de leefwereld van de Ngoreme mensen. We zagen vooral twee problemen.
De toren
Allereerst vonden ze het vreemd dat iemand een toren zou willen bouwen. De Ngoreme mensen kennen geen gebouwde torens en hebben er ook geen woord voor. In de vertaling hadden de vertalers daarom een woord uit het Swahili geleend en aan hun eigen spelling aangepast: omunara.
Toen we aan verschillende mensen vroegen waar ze bij dit woord aan moesten denken kwam iedereen, zonder uitzondering, uit op een telefoonmast. De enige omunara’s die ze kennen zijn de hoge metalen telefoonmasten die door de grote telecommaatschappijen gebouwd worden. Het werd al snel duidelijk dat de vertaling hier verheldering nodig had.
De toren waar Jezus aan refereert, verwijst hoogstwaarschijnlijk naar een bewakingstoren die een belangrijk onderdeel was van een ommuurde wijngaard.*
Nadat ik samen met de vertalers gekeken had naar getekende illustraties van de toren die Jezus in dit voorbeeld in gedachten had, kwamen we tot de volgende oplossing. In de tekst zelf wilden we graag duidelijk maken dat het (1) om een toren ging die met stenen gebouwd is, (2) dat het gaat om een bewakingstoren langs een soort akker, en (3) dat het een groot bouwwerk is dat niet zomaar af is. De vertaling luidt nu: “als iemand een grote, van-stenen-gemaakte oogst-bewakingspost wil bouwen…” (omonto aghotuna kwabheka ekebhuru eghekoro kino ghekwabhekerru amaghena).
De Ngoreme kennen het gebruik om voor en tijdens de oogst een soort hut langs de akker te gebruiken om wilde dieren, vogels en dieven bij de gewassen weg te houden. Zo’n verhoogde bewakingshut (ekebhuru) is normaal niet zo groot en doorgaans gemaakt van hout en gras. Vandaar dat de vertaling, die dit bekende woord ekebhuru gebruikt, de aanvulling nodig heeft dat het met stenen is gebouwd en ook nog eens flink groot is. De vertalers hebben er ook voor gekozen om een illustratie van zo’n toren op de pagina te laten printen. Ze gaan aan de meelezers vragen welke van deze twee illustraties het meest geschikt is om te gebruiken in de vertaling:
Uitlachen
Voor de Ngoreme mensen is het is wel een vreemd idee dat iemand zo’n hut met stenen zou willen bouwen. Het voelt als een verkwisting om zoveel moeite te investeren in iets wat maar tijdelijk gebruikt gaat worden: alleen als er kwetsbare gewassen op het land staan. Dit is op zich al een reden om de bouwer uit te lachen, maar dat is niet het punt dat Jezus met dit voorbeeld wil maken. Hij bedoelt juist dat mensen hem uitlachen als hij wel een aan groot bouwproject begint, maar het niet kan afmaken omdat hij de kosten niet had berekend.
Maar dit is juist iets wat veel mensen in Tanzania erg vreemd in de oren klinkt. Het is namelijk heel normaal hier dat iemand met een bouwproject begint, maar dat het werk na een tijdje stil ligt omdat het geld op is. Wanneer de bouwer weer geld heeft, wordt er weer even verder gebouwd. De meeste huizen en andere bouwwerken worden over een periode van meerdere jaren gebouwd en er wordt vaker niet dan wel actief aan gewerkt. Onafgebouwde huizen zijn eerder regel dan uitzondering. Zelden heeft iemand aan het begin van de bouw het geld om het in één keer af te ronden. Een onafgebouwde toren is daarom niet echt een reden om iemand uit te lachen.
Toch lijkt het erop dat dit probleem zich al grotendeels vanzelf heeft opgelost. Omdat in de Ngoreme regio bewakingstorens langs de akker altijd op de goedkoopst mogelijke manier gebouwd worden (met takken en gras uit de buurt), is het al vrij opmerkelijk dat iemand er een permanent stenen bouwwerk van zou willen maken. Als dan blijkt dat de bouwer het niet eens afkrijgt, dan is dat wel een reden om hem uit te lachen. Hij is zijn doel volledig voorbijgeschoten. In plaats van snel een betaalbare toren in elkaar te zetten, verliest hij nu een deel van z’n kostbare oogst doordat hij vastloopt in de bouw van een grote stenen toren. Dat had hij kunnen en moeten voorzien. En zo komt Jezus’ bedoeling met dit voorbeeldverhaal als geheel toch nog redelijk goed over.** Iemand moet van tevoren goed de kosten berekenen en inschatten of hij/zij echt dát heeft wat nodig is om een volgeling van Jezus te worden en te blijven.
De bijbelvertalers zullen de meelezers vragen of deze vertaalkeuze op hun instemming kan rekenen. We denken van wel, maar we zijn benieuwd naar de reacties.
_________
* Exegetische noot: In dit voorbeeldverhaal is het minder relevant om met zekerheid vast te stellen welk soort toren hier precies bedoeld wordt dan het feit dat de bouwkosten goed doorberekend moeten worden voor een bouwer eraan begint. Hoewel de meeste exegeten denken dat het hier om een wijngaardtoren gaat, zou het ook naar een private toren bij een huis kunnen verwijzen. Minder waarschijnlijk is een toren om een stad of fort te verdedigen.
** Vertaalkundige noot: De boodschap van het voorbeeldverhaal zou op zich gecommuniceerd kunnen worden met een ander soort gebouw, bijv. een enorme graanschuur of hoge omheining. Maar een bijbelvertaler probeert doorgaans zo dicht mogelijk bij de oorspronkelijke tekst te blijven en de culturele eigenheid van de Bijbelse cultuur te laten doorklinken. Vandaar dat de vertalers de moeite nemen om een soort toren te vinden waarmee de bedoeling van het verhaal uit de verf kan komen, ook al zou een ander type gebouw minder misverstanden oproepen.
Geniet van een smakelijk ontbijt, bij u thuisbezorgd!* Als thuisfrontcommissie van de familie Kamphuis en thuisfrontteam van de familie Mol organiseren we een lekkere ontbijtactie op 22 oktober 2022. De opbrengst is bestemd voor het Bijbelvertaalwerk in Tanzania door André en Dorien en het kerkplantingswerk in Thailand door Ab en Clarine Mol. Er is keuze voor een volwassenbox van € 10,00 en een kinderbox van € 6,50. Bestellen kan tot uiterlijk 18 oktober 2022 via tiny.cc/ontbijtactie of bij Dick Westeneng: dwesteneng@hotmail.com, 06-53218552. De link is ook te vinden op de website van de CGK Ede, ga in het menu naar ‘Acties’.
Bezorging is op zaterdagochtend tussen 7.30 en 10.00 uur.
Start de vakantie goed, bestel een ontbijtje en steun waardevol werk!
Steunen kan ook door je hulp aan te bieden bij inpakken (vrijdagavond 21 oktober en zaterdagochtend 22 oktober van 6.30-8.30 uur) en/of bezorgen (zaterdagochtend van 7.30 – 10.00 uur), aanmelden daarvoor kan bij René Modderkolk: rag.modderkolk@gmail.com, 06-11604208). We kunnen uw en jouw hulp goed gebruiken.
Let op: deze actie wordt alleen gehouden in de regio Ede/Bennekom
Het jaarlijkse huisrestaurant is dit keer een thuisrestaurant. Een diner of borrelplank bij u thuisbezorgd (als u tenminste in de buurt van Ede of Bennekom woont!) op 18 of 19 februari.
We horen dat de bestellingen nog steeds binnen stromen. Bestellen kan alleen vandaag nog!
Het onlangs gepubliceerde Nieuwe Testament in de Simbiti taal verandert levens van mensen. Ik sprak eerder deze week met een van de vertalers, dominee Albinus Waynse, en hij vertelde mij een bijzonder verhaal over wat er tijdens kerst gebeurd is in een van de Simbiti dorpen.
Hij vertelt: “Op eerste kerstdag werd ik gevraagd om naar iemands huis te komen. Ik kreeg het verzoek om de magische attributen te komen verbranden die deze persoon jarenlang gebruikt heeft voor allerlei duistere praktijken. Hij vertelde dat hij het Evangelie in zijn eigen taal, het Simbiti, gehoord heeft en de boodschap heeft begrepen. Hij zei: “Nu ken ik de waarheid en ik wil niet langer meer mensen bedriegen en in de macht van Satan houden terwijl ze door God geschapen zijn!””
Dominee Waynse vervolgt: “Je begrijpt hoe blij ik was om dit te horen. Zeker omdat ik een dag eerder iets vergelijkbaars had meegemaakt. De dag voor kerst was ik namelijk ook gevraagd om iemand thuis te bezoeken. Deze persoon had drie verschillende attributen die hij gebruikte voor zijn magische, duistere praktijken. Hij vertelde me dat al eens eerder geprobeerd was om ze te verbranden. Maar tot zijn grote verbazing vond hij ze ongeschonden terug in zijn eigen bed toen hij thuiskwam. Hij was hier erg van geschrokken en ging door met zijn magische praktijken.”
Toen Waynse dit verhaal had aangehoord, probeerde hij de potten met de bijbehorende attributen te verbranden, maar het wilde niet branden. Toen namen ze alle spullen mee naar het huis van dominee Waynse zelf en daar brandde alles direct als een fakkel. De persoon werd op dat moment bevrijd van de duistere macht die hem zolang in z’n greep had gehouden. De eerste zondag erop kwam hij naar de kerk en gaf vol vreugde en vrede een getuigenis over hoe God hem had vrijgemaakt.
De volgende dag, op eerste kerstdag, mocht Waynse dus opnieuw iemand helpen om vrijheid te vinden door de waarheid van het Evangelie te geloven en concreet te breken met het verleden. Waynse was erg verrast toen deze persoon met een grote verzameling magische attributen aan kwam lopen, meer dan hij ooit gezien had als iemands persoonlijke collectie.
Na een kort gebed werden de lucifers tevoorschijn gehaald en de spullen in brand gestoken. De vlammen legden alles snel in as.
Het is misschien voor sommigen van ons moeilijk om de betekenis van een moment als dit helemaal goed aan te voelen. Toch is het is een enorme stap, want de wereld van de duisternis heeft veel macht en kan mensen enorm veel schade aandoen. Maar de boodschap van het Evangelie, dat Jezus macht heeft over Satan en de hele geestelijke wereld, geeft mensen echte vrijheid, vrede en vreugde.
De woorden in de Simbiti-Bijbel zijn waar: Jezus is gekomen om de werken van de Satan te verbreken (1 Johannes 3:8). Hij doet het nog steeds.
Afgelopen dinsdag was het eindelijk zover: Het Simbiti Nieuwe Testament werd tijdens een feestelijke bijeenkomst overgedragen aan de bevolking!
Ik laat de foto’s van de viering voor zichzelf spreken. [op onze Facebook-pagina staat een korte Engelstalige toelichting bij iedere foto]
Ruim 113.000 mensen spreken de taal die in deze bijbelvertaling wordt gebruikt. In de eerste twee dagen hebben we al ruim 700 Bijbels verkocht. En dat is nog maar het begin. Er lijkt groot enthousiasme te zijn voor de eerste Bijbel in hun eigen taal.
Eén van de hoogtepunten van de viering was voor mij het moment dat een wat oudere Simbiti vrouw de zendingsopdracht uit Mattheüs 28:19 voorlas in haar eigen taal. Ze legde zóveel betekenis in haar stem bij het voorlezen van de belangrijke woorden. Het is onze verwachting dat deze vertaling van de Bijbel op allerlei manieren gebruikt zal kunnen worden om de Simbiti mensen te helpen om discipels van Jezus te worden.
Een ander hoogtepunt was om al die mensen te observeren die net hun Bijbel in handen hebben gekregen. Soms spreken gezichtsuitdrukkingen boekdelen. Jong en oud zag ik bladeren door de prachtige geprinte Nieuwe Testamenten. Wat een voorrecht dat ik mee heb mogen helpen om hun deze Bijbel in handen te geven. Alle dank aan God!
En natuurlijk genoot ik dubbel van een momentje met onze twee vertalers. Ze zijn niet alleen mijn collega’s, maar ook mijn vrienden. Zoveel jaar hebben we samen aan deze bijbelvertaling gewerkt. Om dan samen voor het eerst de Bijbels in handen te houden, dat is een onbeschrijfelijk mooi moment.
Tegelijk met de “gewone” Bijbel hebben we ook eentelefoon-appgelanceerd waarmee de Simbiti Bijbel te lezen en te beluisteren valt. We zijn nu bezig om een extra leeshulpje aan te brengen waarmee ieder zinsdeel oplicht tijdens het voorlezen. Zo raken luisteraars ook snel vertrouwd met het zelf lezen van de Simbiti taal.
Bekijk hier een korte video van de viering:
GEBED ~ Bid nu voor al die Simbiti-mensen die nu de Bijbel in hun moedertaal kunnen lezen.
Rwanda nziza, de naam van het nationale volkslied, betekent zoveel als “Rwanda is prachtig.” In de eerste maanden na onze aankomst in Rwanda kregen we niet echt de kans om het land te verkennen. We besloten uiteindelijk om te wachten tot Michaja uit Kenia terug zou komen om dan samen meer van Rwanda te zien. Maar toen gooide covid roet in het eten en waren we bijna de hele vakantie aan huis gebonden.
Vakantie
Toen drie weken geleden de strenge lockdown in Kigali opgeheven werd, konden we er eindelijk opuit. We vonden een leuk huisje bij een meer niet ver hier vandaan (Lake Muhazi). We hebben veel gewandeld, vogels bekeken, gekajakt, en gelezen. Zelfs een ontbijt met een broodje hagelslag middenop het meer ontbrak niet!
Vorige week zijn we samen met twee bevriende families een week naar het westen van Rwanda geweest. We verbleven in een guesthouse vlak bij Lake Kivu, een meer met helder water waar de kinderen iedere dag in konden zwemmen. Juist na zo’n lange tijd waarin we weinig sociale contacten hadden, was het heerlijk om de kinderen te zien genieten met hun vrienden.
Voor ons was de urenlange reis naar het Kivu meer ook onderdeel van de vakantie. We hebben genoten van de honderden heuvels waar we langs reden, de enorme uitzichten over het meer, en de kilometers-lange klim door een regenwoud aan de grens met Burundi.
Voor het eerst hebben we nu zelf gezien dat Rwanda prachtig is. Het helpt ons echt om ons meer verbonden te voelen met het land waar we nu wonen.
Plannen voor volgende week
Volgende week schakelen we weer naar een nieuwe versnelling. De kinderen gaan nu alledrie samen naar school hier in Kigali. En ik (André) ga naar Tanzania om dinsdag bij de overhandiging van het Simbiti Nieuwe Testament te zijn. Daarna blijf ik nog anderhalve week op het vertaalcentrum werken om het Jita team te helpen hun Nieuwe Testament voor te bereiden voor publicatie.
Wat een mooi gezicht: de vrachtwagen met tientallen dozen vol met Nieuwe Testamenten in de Simbiti taal rijdt het erf van ons vertaalkantoor op. Vanuit Zuid-Korea zijn ze na een maandenlange reis via de haven van Dar es Salaam eindelijk in Musoma gearriveerd.
Het bijbelfeest waarin de Nieuwe Testamenten aan de Simbiti bevolking worden aangeboden staat gepland voor 31 augustus. Ik hoop dat ik er bij kan zijn!
Dank God dat de boeken veilig zijn aangekomen. Bid voor de voorbereidingen van het bijbelfeest. En bid dat al deze Nieuwe Testamenten (samen met de audio-Bijbel die ook bijna af is!) een geweldige zegen voor de Simbiti mensen zullen zijn.
