Afgelopen zondag mocht ik lekker vroeg uit de veren voor een kort gesprekje met Jurjen ten Brinke op Radio 5.
In het programma Groot Nieuws mocht ik iets vertellen over ons werk in Tanzania en een voorbeeldje geven van waar we in het bijbelvertaalwerk tegenaan lopen.
Ons gesprek begint om 1:42:00.
Tijdens mijn bezoek aan Tanzania zat ik aan een tafeltje te lunchen met een bevriende collega. We aten rijst met onze handen en kloven aan een kippenpootje met onze tanden. Toen zijn bord leeg was, stak Isaya van wal. Isaya is al vier jaar bezig als bijbelvertaler, maar vertelde mij vooral over zijn evangelisatiewerk in een naburige bevolkingsgroep, de Ngoreme. God heeft Isaya echt een zendingshart gegeven. Hij is altijd maar op zoek naar momenten om het evangelie met anderen te delen. Hij schaamt zich niet, maar gelooft in de waarheid en waarde van de boodschap. Hij getuigt en zingt er ook over. ‘De evangelist’, is zijn bijnaam. Dat kon slechter. Iedereen kent hem nu wel.
Foto: Isaya zingt vol overgave een lied waarin hij mensen dringend oproept om hun leven aan God te geven.
Enthousiast vertelde Isaya dat hij de roeping voelt om al die mensen die hij bereikt heeft ook een soort geestelijk thuis te geven. Om een ‘herder’ te zijn. Veel kerken zijn er in die buurt nog niet. Net als Jezus voelt hij ontferming als hij al die mensen ziet die geen herder hebben (Mattheüs 9:36).
Deze week kwamen er bijna 90 mensen opdagen onder de grote boom in het dorp. Om samen te zingen en te leren over God. Dit is best heel bijzonder in dit afgelegen gebied van Tanzania. Maar de regens komen eraan. En de bladeren van de boom bieden maar bescherming tegen de eerste 10 minuten van een flinke bui. Isaya had daarom een plan. Niet alleen voor de regen, maar ook voor de verwachte zegen.
Regenplan
Voor het ‘regenplan’ hoeft er niet zoveel te gebeuren. Benodigd zijn een paar rollen dunne dakplaten, een zak met spijkers en twintig stevige stammetjes om alles aan op te hangen. Het zou jammer zijn als dit jonge kerkje de samenkomsten al moet laten schieten zodra de regens Ngoreme-land bereiken. Ik was blij om hem met een gift hierbij te kunnen helpen, en ook andere collega’s droegen graag hun stammetje bij.
Foto: Er werd afgelopen week hard gewerkt aan het ‘regen-proof’ maken van het nieuwe kerkje waar de jonge gelovigen samenkomen.
Zegenplan
Over het ‘zegenplan’ had Isaya duidelijk wat langer nagedacht. Als geen ander weet hij hoe taalbarrières een drempel kunnen zijn om God te leren kennen en de Bijbel te begrijpen. Evangelisten lopen hier vaak als een van de eersten tegenaan. Zij moeten, in de taal van de gewone man, het Evangelie kunnen uitleggen op een eenvoudige en relevante manier. Vertrouwde christelijke woorden als ‘genade’ of ‘geweten’ moeten vaak even worden uitgelegd, en daar helpt een bijbelvertaling in de eigen taal natuurlijk enorm bij.
Verlanglijstje
Isaya is bijbelvertaler én evangelist. Misschien maakt hem dat wel zo geliefd, omdat hij niet alleen de Bijbel steeds beter kent maar er ook helder over kan communiceren. En daar heeft hij de Ngoreme-Bijbel voor nodig. En laat die nu net op dit moment door een ander team geproduceerd worden!
Het eerste Bijbelboek in de Ngoreme-taal is al gepubliceerd. Het Lucasevangelie heeft een warm onthaal gekregen en kan ook door Isaya gebruikt worden in de samenkomsten onder de boom. Maar Isaya wil meer. Hij zou ook graag allerlei andere materialen in de Ngoreme-taal willen hebben om meer mensen beter te bereiken. De geïllustreerde kinderbijbel ‘Jezus de Messias’ bijvoorbeeld, die in andere talen al zoveel kinderen bereikt heeft. Of de film over het Lucasevangelie, die ook enorm veel mensen bereikt heeft in de regio. En dan de luisterbijbels, voor al die mensen die liever naar iets luisteren dan lezen. En zo heeft Isaya nog wel een handvol andere ideeën om de inhoud van de Bijbel dicht bij de mensen te brengen, op een manier die werkt in de culturele context van de Ngoreme-mensen.
Aanstekelijk
Ik vond het aanstekelijk om hem hardop te horen dromen, gedreven door een passie om mensen met Gods liefde te bereiken en hen tot discipelen te maken. Veel bijbelvertalers zijn helemaal geen studeerkamergeleerden, maar gedreven evangelisten met een hart voor zending. Ik ben blij dat God ook in deze tijd telkens weer jonge en oude mensen aanvuurt om het evangelie-vuurtje te verspreiden. Hartverwarmend was dit gesprek!
Foto: Isaya (links) en zijn collega Lukas (rechts) tijdens een vertaalsessie waarin ze het boek Romeinen in de Isenye-taal vertalen.
Steun het evangelisatiewerk van Isaya met een gift!
* Dit stukje is overgenomen uit de nieuwsbrief van december 2024.
De afgelopen week was een heel speciale in Musoma, de plek waar we 12 jaar gewerkt hebben. Maar liefst drie Nieuwe Testamenten werden opgedragen en overgedragen aan de bevolking. Eerst de Kwaya, toen de Jita, en later in de week de Zanaki.
Aan iedere bijbelvertaling heeft André zijn bijdrage mogen leveren. Ook al is het jammer om er niet zelf bij te zijn, het belangrijkste is dat de Bijbels nu in de handen van de mensen zijn gekomen. Hieronder een paar foto’s van de feestelijke vieringen!
Voor de drie vieringen was een speciale houten kist, een soort ark, gemaakt om de Nieuwe Testamenten in op te dragen. Een symbolische uiting van respect voor het Woord van God dat heilig is. Het is geweldig mooi om te zien hoe na jarenlang vertaalwerk eindelijk de Bijbels in de handen van de mensen belanden, zowel in geprinte vorm als in audio. Wie nog weet wat we geschreven hebben over de intense geestelijke strijd rond de productie van het Jita Nieuwe Testament, begrijpt wel hoe dankbaar we zijn voor een moment als deze.
De bijbelfeesten trokken ook de aandacht van de media. Op het Tanzaniaanse 8 uur journaal werd er een paar minuten besteed aan de vieringen van de Bijbels in de Jita, Kwaya en Zanaki-taal. Het is een historisch moment voor deze bevolkingsgroepen.
> Dank voor de drie bijbelfeesten in Tanzania. Bid dat God iedereen zegent die de Bijbel nu in zijn of haar eigen taal kan beluisteren en lezen.
Ik ben onlangs teruggekomen uit Tanzania waar ik, samen met een paar bevriende collega’s, twee weken lang gewerkt hebt met een viertal bijbelvertaalteams. We hebben de uitdagingen van het vertalen van het boek Romeinen besproken en oplossingen verkend die in hun talen en culturen kunnen werken. Het was echt prachtig om te doen!
Het was boeiend om te zien dat bijna ieder team op unieke vertaalproblemen stuit. Zo worstelden de Bende-vertalers met hun vertaling voor het woord ‘besnijden’. In hun cultuur kennen ze dit gebruik niet echt; alleen moslims praktiseren het. De vertalers hadden in hun proefvertaling van Romeinen, waar dit woord nogal eens voor komt, gekozen voor de uitdrukking “iemands voorhuid verwijderen.” De vertalers denken dat het een accurate vertaling is maar ze zijn toch wel bezorgd over hoe expliciet de verwijzing naar een deel van een mannelijk geslachtsdeel is, en of iemand dit zo maar zonder schaamte kan voorlezen. Zeker voor vrouwen die deze woorden misschien in de kerk moeten voorlezen zou dit nogal ongebruikelijk en ongemakkelijk kunnen zijn.
Het was mooi om te zien hoe andere vertalers opbouwend meedachten en mogelijke oplossingen aanreikten. De vertalers hebben de knoop nog niet doorgehakt, maar hebben nu wel verschillende ideeën hoe ze dit kunnen voorleggen aan hun meelezers zonder dat het een heel ongemakkelijk gesprek wordt.
Het was voor mij enorm waardevol om te zien hoe relevant mijn promotieonderzoek naar het gebruik van eufemismen in bijbelvertalingen is. Ik kon inzichten uit mijn studie direct inzetten om vertalers te helpen een goede afweging te maken. En ik vond het interessant om te zien welke factoren zij (wel of niet) meewegen in hun beslissingen. Het vertalen van ongemakkelijke onderwerpen in de Bijbel is nog niet zo eenvoudig!
Vorige week is de vrachtwagen met tientallen dozen aan Nieuwe Testamenten in Musoma gearriveerd. Zowel de Jita als de Kwaya kunnen nu hun langverwachte Bijbelfeest gaan organiseren waarin de Bijbels overhandigd zullen worden.
We hebben een flinke hoeveelheid exemplaren laten printen omdat dit grote bevolkingsgroepen zijn. We verwachten dat er veel vraag naar zal zijn. Ergens in juni zullen de bijbels tijdens een Bijbelfeest overgedragen worden aan de kerken!
Ik kreeg eerder deze week mooi nieuws! De Nieuwe Testamenten in de Jita-taal en Kwaya-taal zijn geprint en verscheept vanuit Zuid-Korea en op weg naar Tanzania!*
Bid dat de Bijbels veilig arriveren en door de douane vrijgegeven worden. We zijn enorm dankbaar dat de Jita en Kwaya nu gauw hun Nieuwe Testamenten in handen gaan krijgen en de viering kunnen gaan voorbereiden!
Foto: Ruim 10 jaar geleden vierden de Jita dat het eerste Evangelie (Lukas) in hun taal beschikbaar kwam. Het vertalen van de rest van het Nieuwe Testament heeft nog eens negen jaar geduurd. Juist rond het vertaalwerk in deze taal hebben we veel geestelijke strijd en tegenslag ervaren. De publicatie nu is des te meer een wonder!
* Het schip bevindt zich momenteel aan de westkust van India en zal naar verwachting over enkele weken in Tanzania aankomen. Op deze site kunnen we de lading volgen.
In mijn vertaalcontrole kwam ik net langs Johannes 11:35. Een bijzonder kort vers; in veel vertalingen slechts twee woordjes: “Jezus huilde” / “Jesus wept / “Yesu akalia.”
Ik vroeg me af of dit nou echt het kortste vers in de Bijbel is. En het antwoord is: dat ligt eraan hoe je telt en wat je gebruikt: een vertaling of de oorspronkelijke Griekse tekst. In veel Engelse vertalingen is dit inderdaad het kortste vers in de Bijbel (slechts 2 woorden en 9 letters), en in de meeste Nederlandse ook (11 letters).
Echter, in de Griekse grondtekst is dit niet het kortste vers. 1 Thessalonicenzen 5:16 is nog korter: Πάντοτε χαίρετε, slechts 14 letters. Johannes 11:35 gebruikt 16 letters in het Grieks: ἐδάκρυσεν ὁ Ἰησοῦς.*
Wel opvallend eigenlijk dat juist deze twee verzen strijden om de prijs voor het kortste vers: eentje over verdriet (“Jezus huilde”), de ander over vreugde (“wees altijd blij”).
Maar de vraag was wat het kortste vers in de Bijbel is, niet slechts het Nieuwe Testament. En hier wordt het toch wat ingewikkelder, want in de oorspronkelijke Hebreeuwse tekst tellen we eigenlijk alleen de medeklinkers als letters.
Job 3:2 bijvoorbeeld (“en hij zei”) is in het Engels en Nederlands een heel kort vers maar heeft in het Hebreeuws 13 letters, als je alleen de medeklinkers meetelt (וַיַּ֥עַן אִיּ֗וֹב וַיֹּאמַֽר). Genesis 26:6 (“zo bleef Isak in Gerar”) is ook heel kort met in het Hebreeuws slechts 12 letters (וַיֵּ֥שֶׁב יִצְחָ֖ק בִּגְרָֽר). Maar 1 Kronieken 1:25 (“Eber, Peleg, Reu”) is nóg korter, slechts 9 letters in het Hebreeuws (עֵ֥בֶר פֶּ֖לֶג רְעֽוּ).
Dus… als we in het Hebreeuws alleen de medeklinkers meetellen, dan is 1 Kronieken 1:25 de officiële winnaar als het kortste vers in de Bijbel met slechts 9 letters.
* Voetnoot voor de precieseling: Er is nog een ander vers in het Griekse Nieuwe Testament dat eigenlijk nóg korter is, slechts 12 letters, maar er is wat discussie over waar de oorspronkelijke tekst precies ophoudt. Het betreft Lukas 20:30: καὶ ὁ δεύτερος, “en de tweede.”
Ik ben bezig om een vertaling van Johannes 11 te controleren, het hoofdstuk waarin verteld wordt dat Jezus’ vriend Lazarus ziek wordt en sterft.
Ik was verrast door de vertaalkeuze van de Isenye vertalers in de zin “Lazarus is gestorven.” In hun vertaling is dit weergegeven met de woorden “Rasaaro cheesiko nchemoreere,” oftewel “Lazarus zijn dagen hebben hem opgegeten.”
De vertalers legden uit dat dit een natuurlijke uitdrukking in hun taal is om heel vriendelijk aan te geven dat iemand overleden is. Het roept het beeld op van de tijd die rustig verder knabbelt aan iemands leven tot het op is. Zijn dagen zijn geteld.
Gelukkig kreeg Lazarus later nog een tweede kans om opgegeten te worden door de tijd. Lazarus’ dagen op aarde waren in Jezus’ plan nog niet geteld.
Lieve vrienden in Nederland,
We hebben al vaak een beroep op jullie gedaan en we zijn al zoveel jaren onder de indruk van de inzet van onze achterban. Hopelijk mogen we dit nog een keertje doen voor het klaarmaken van ons huis in Ermelo.
Onze schoonzus Gerlinde en tante Willy gaan samen het kluswerk en de inrichting van ons huis coördineren, maar ze hebben hulp nodig.
Vind je het leuk om een zaterdagje mee te helpen? Kijk op deze pagina voor de lijst met klusjes en schrijf je in op een bepaalde dag! https://www.bijbelvertaalwerk.nl/klussen-t-kamphuis-ermelo/
Voor de inrichting van de woning zijn we ook nog op zoek naar wat (tweedehands) spullen. Hier vind je een actuele lijst: https://www.bijbelvertaalwerk.nl/inrichting-t-kamphuis/
Alvast heel hartelijk dank voor jullie hulp!
Mede namens Gerlinde en Willy,
André en Dorien
Link naar dit nieuwsbericht achterban: https://mailchi.mp/2a594b6b8e71/hulp-gezocht?e=6d54b16d2d
Waarom zou ik jullie lastig vallen met de mededeling dat er ergens in Tanzania een boek verschenen is met de illustere titel “Ingʼana Inchomu e Yesu Kirisito muna ꞉eendekuru na Mataayo”? Nou, omdat dit voor mij en vele anderen een heel bijzonder moment is. En mogelijk zelfs in de hemel een vreugdekreet ontlokt heeft.
De Isenye-mensen in het noorden van Tanzania krijgen nu namelijk hun eerste bijbelboek in handen: Het Mattheüs-Evangelie. De dozen met 500 exemplaren zijn zojuist aangekomen in ons vertaalcentrum in Musoma en kunnen nu verspreid worden.
Foto: Het Mattheüs-Evangelie in de Isenye-taal. Ieder boekje heeft 129 pagina’s, inclusief illustraties voor onbekende concepten en aansprekende onderwerpen.
Foto: Ds. Albinus Waynse, de vertaalcoördinator in Musoma, houdt een exemplaar omhoog.
Foto: Een vertaalsessie vorig jaar waarin we samen de tekst doornamen van Mattheüs in de Isenye taal. Rechts Mussa Thobias, de lokale vertaaladviseur ter plaatse die de twee vertalers, Isaya en Isaka, adviseert in hun werk.
De vertalers hebben inmiddels al vijf boeken van het Nieuwe Testament vertaald. Samen met enkele collega’s mag ik hun vertaalwerk controleren om met het team vast te stellen of de vertaling juist en helder is. Daarnaast testen de vertalers hun vertaling voor begrijpelijkheid en natuurlijkheid in de dorpen waar ze zelf vandaan komen, en bespreken het resultaat met getrainde meelezers uit de kerken ter plaatse.
WEETJE: Het Isenye Nieuwe Testament is een adaptatie van het Ikoma Nieuwe Testament, een naburige taal waarin eerder dit jaar het Nieuwe Testament gepubliceerd is. We verwachten binnen 4 jaar dit Nieuwe Testament gepubliceerd te hebben.
Dank God voor wéér een taalgroep in Tanzania die Gods Woorden kan horen en lezen in de eigen taal!