Eerste Tanzaniaanse vertaaladviseur voor Mara project

Vrijdag was het een beetje feest op het bijbelvertaalcentrum in Musoma. Tijdens de ochtendpauze stond er nu niet alleen zoete thee met mandazi’s op ons te wachten, maar ook vier feestelijk versierde cakes. Wat viel er te vieren?

Na ruim twee jaar training heeft één van onze Tanzaniaanse bijbelvertalers, dominee Waynse, zijn opleiding tot vertaaladviseur afgerond! Op dezelfde dag is hij officieel aangesteld en mag hij nu bijbelvertalers voor andere talen gaan adviseren bij het vertaalwerk. Dominee Waynse is de eerste lokale medewerker in ons project die deze prachtige baan heeft gekregen. En we zijn ontzettend trots op hem en zijn ongelooflijke inzet om zover te komen.

Tot voor kort werd de rol van vertaaladviseur eigenlijk alleen door Westerse zendingswerkers vervuld, ook in ons project. Het was de rol die ikzelf kreeg toen we in januari 2009 met het vertaalwerk begonnen. Het is heel nauwkeurig werk waarin je heel zorgvuldig de betekenis van de Griekse of Hebreeuwse tekst vergelijkt met de betekenis van de nieuw vertaalde bijbelgedeeltes. De bijbelvertalers doen het vertaalwerk, maar er blijken altijd nog veel dingen over te blijven die verbeterd moeten worden. Een adviseur helpt de vertalers deze dingen te zien en hen te helpen in de zoektocht naar oplossingen. Hoe meer ervaring een adviseur heeft, des te beter hij of zij de vertalers kan helpen.

Het voordeel van Westerse adviseurs is dat ze vaak goed opgeleid zijn in exegetisch werk en een oog voor detail en consistentie hebben. Een groot nadeel is altijd geweest dat ze niet de talen beheersen of de cultuur begrijpen waarbinnen de talen gebruikt worden. Dit belemmert uiteraard nogal hoe waardevol hun adviezen zullen zijn. Soms kunnen suggesties exegetisch briljant en correct zijn, maar onmogelijk om te vertalen in een bepaalde taal of cultuur. Het kost echt een paar jaar voordat een adviseur voldoende de taal en cultuur heeft geleerd om aan te voelen wat wel of niet kan.

Een lokale adviseur spreekt zelf vaak een taal die verwant is aan de taal waarvoor hij adviseert. Dat geeft een enorme voorsprong. Iemand die een verwante cultuur van binnenuit kent en een helder inzicht heeft in vertaalwerk, zal vrij natuurlijk aanvoelen waar eventuele problemen te verwachten zijn. Dominee Waynse verrast mij telkens weer met vragen waar een ander niet op zou komen. En vaak heeft hij een punt wat in de vertaling verbeterd moet worden. Echt een gave waar we graag gebruik van maken.

Toch heeft ieder voordeel ook zijn nadeel. Onze vertalers zijn meestal in Tanzania opgeleid, in een onderwijssysteem dat weinig nadruk legt op zelfstandig logisch denken of aandacht voor detail. Dat zien we terug in het werk van onze vertalers, en ook in dat van onze adviseurs in opleiding. Geen van hen beheerst de Bijbelse talen en Engels slechts tot op zeker niveau. Dat is uiteraard een belemmering, maar niet iets wat onoverkomelijk is.

In de afgelopen twee en een half jaar heb ik geprobeerd om dominee Waynse en twee andere adviseurs-in-opleiding een methode aan te leren waarin ze grondig werk kunnen doen zonder de Bijbelse grondtalen zelf te beheersen. Van tevoren wisten we niet hoever ze zouden komen, maar we zijn tevreden over wat ze hebben bereikt. Waynse heeft in het afgelopen jaar onder begeleiding zes Bijbelboeken gecontroleerd als adviseur, en in al die gevallen bleek tijdens de eindcontrole door een externe vertaalconsulent dat hij de meeste problemen in de tekst had gezien en samen met de vertalers opgelost. Waynse heeft getoond dat hij het kan, en we dankbaar dat hij nu gepromoveerd kon worden tot vertaaladviseur.

Voor anderen is het misschien om het even wie dit adviseurswerk doet, een westerse zendingswerker of een lokale medewerker. Voor mij is het dat niet. Mijn droom is altijd geweest om lokale vertalers aan te moedigen zich maximaal te ontplooien, en daar dan optimaal gebruik van te maken. Mijn droom is een bijbelvertaalbeweging die meer en meer door lokale medewerkers gedragen en geleid wordt. Dat is in sommige landen makkelijker dan in andere, en ik zal niet zeggen dat Tanzania een eenvoudige situatie is. Het opleidingsniveau is gemiddeld niet hoog en bepaalde culturele waarden botsen met sommige Bijbelse principes en met een streven naar excellentie. We zullen moeten zien hoe en wanneer deze beweging grotendeels door Tanzanianen geleid kan worden, maar het blijft wel ons streven.

Ik ben blij dat dominee Waynse zijn training succesvol heeft afgerond, ook al duurde het wat langer dan vooraf ingeschat. En er zijn nog twee kandidaten die hopelijk later dit jaar of volgend jaar er klaar voor zijn. Voor mij zijn het tekenen van hoop. En daarom was vrijdag voor mij méér dan een viering met cake, een certificaat, een cadeau en speeches. Hopelijk zien zijn collega’s een inspirerend voorbeeld van waar visie en toewijding in kan resulteren, en ik hoop dat dat een stimulans zal zijn voor iedereen.