Dit jaar heb ik twee reizen naar Musoma kunnen maken. Naast het werken met bijbelvertalers in ons vertrouwde vertaalkantoor geniet ik ook altijd van ons dagelijkse ochtendgebed. We lezen een stukje uit de Bijbel, we bidden en we zingen.
Hieronder een videootje van 1 minuut waarin u een bekend lied uit de zangbundel van Johan de Heer hoort in het Nederlands en Swahili.
Twee verschillende talen, culturen en zangstijlen, maar één boodschap: “Jezus, ik heb U nodig, ieder uur en ieder ogenblik.”
We wensen jullie vanuit Rwanda een gezegende Kerst toe. Jezus kwam, omdat Hij wist dat we Hem nodig hebben. Ieder uur, ieder ogenblik van ons leven.
Ik werk vandaag in m’n oude vertrouwde kantoor in Musoma. Het voelt weer als vanouds!
De vertalers waar ik mee werk, Dorikasi en Ernest, hebben mooi werk geleverd met hun eerste vertaling van het Lukas Evangelie in de Ngoreme taal. Het is mijn beurt als vertaalconsulent om zorgvuldig door hun vertaling heen te lezen en om te kijken of er nog iets verbeterd moet worden om tot een betrouwbare en duidelijke weergave van de tekst te komen. Deze blog gaat over een concreet vertaalprobleem waar we tegenaan liepen in Lukas 14:28-30:
“Want wie van jullie die een toren wil bouwen gaat niet eerst de kosten berekenen, om te zien of hij wel genoeg heeft voor de bouw? Als hij het fundament gelegd heeft maar de bouw niet kan voltooien, zal iedereen die dat ziet hem uitlachen en zeggen: “Die man begon te bouwen, maar afmaken kon hij het niet.” (NBV 21)
Jezus gebruikt dit voorbeeld om duidelijk maken dat iemand die Jezus wil volgen zich er goed van bewust moet zijn dat de prijs hoog kan zijn. Discipel van Jezus worden en blijven vraagt serieuze offers. Het is niet een beslissing die iemand lichtvaardig kan nemen.
Het voorbeeld dat Jezus gebruikt zorgde nogal voor wat hoofdbrekens bij de Ngoreme vertalers. Dat komt onder andere door de culturele verschillen die er zijn tussen de leefwereld van de tekst en de leefwereld van de Ngoreme mensen. We zagen vooral twee problemen.
De toren
Allereerst vonden ze het vreemd dat iemand een toren zou willen bouwen. De Ngoreme mensen kennen geen gebouwde torens en hebben er ook geen woord voor. In de vertaling hadden de vertalers daarom een woord uit het Swahili geleend en aan hun eigen spelling aangepast: omunara.
Toen we aan verschillende mensen vroegen waar ze bij dit woord aan moesten denken kwam iedereen, zonder uitzondering, uit op een telefoonmast. De enige omunara’s die ze kennen zijn de hoge metalen telefoonmasten die door de grote telecommaatschappijen gebouwd worden. Het werd al snel duidelijk dat de vertaling hier verheldering nodig had.
De toren waar Jezus aan refereert, verwijst hoogstwaarschijnlijk naar een bewakingstoren die een belangrijk onderdeel was van een ommuurde wijngaard.*
Nadat ik samen met de vertalers gekeken had naar getekende illustraties van de toren die Jezus in dit voorbeeld in gedachten had, kwamen we tot de volgende oplossing. In de tekst zelf wilden we graag duidelijk maken dat het (1) om een toren ging die met stenen gebouwd is, (2) dat het gaat om een bewakingstoren langs een soort akker, en (3) dat het een groot bouwwerk is dat niet zomaar af is. De vertaling luidt nu: “als iemand een grote, van-stenen-gemaakte oogst-bewakingspost wil bouwen…” (omonto aghotuna kwabheka ekebhuru eghekoro kino ghekwabhekerru amaghena).
De Ngoreme kennen het gebruik om voor en tijdens de oogst een soort hut langs de akker te gebruiken om wilde dieren, vogels en dieven bij de gewassen weg te houden. Zo’n verhoogde bewakingshut (ekebhuru) is normaal niet zo groot en doorgaans gemaakt van hout en gras. Vandaar dat de vertaling, die dit bekende woord ekebhuru gebruikt, de aanvulling nodig heeft dat het met stenen is gebouwd en ook nog eens flink groot is. De vertalers hebben er ook voor gekozen om een illustratie van zo’n toren op de pagina te laten printen. Ze gaan aan de meelezers vragen welke van deze twee illustraties het meest geschikt is om te gebruiken in de vertaling:
Uitlachen
Voor de Ngoreme mensen is het is wel een vreemd idee dat iemand zo’n hut met stenen zou willen bouwen. Het voelt als een verkwisting om zoveel moeite te investeren in iets wat maar tijdelijk gebruikt gaat worden: alleen als er kwetsbare gewassen op het land staan. Dit is op zich al een reden om de bouwer uit te lachen, maar dat is niet het punt dat Jezus met dit voorbeeld wil maken. Hij bedoelt juist dat mensen hem uitlachen als hij wel een aan groot bouwproject begint, maar het niet kan afmaken omdat hij de kosten niet had berekend.
Maar dit is juist iets wat veel mensen in Tanzania erg vreemd in de oren klinkt. Het is namelijk heel normaal hier dat iemand met een bouwproject begint, maar dat het werk na een tijdje stil ligt omdat het geld op is. Wanneer de bouwer weer geld heeft, wordt er weer even verder gebouwd. De meeste huizen en andere bouwwerken worden over een periode van meerdere jaren gebouwd en er wordt vaker niet dan wel actief aan gewerkt. Onafgebouwde huizen zijn eerder regel dan uitzondering. Zelden heeft iemand aan het begin van de bouw het geld om het in één keer af te ronden. Een onafgebouwde toren is daarom niet echt een reden om iemand uit te lachen.
Toch lijkt het erop dat dit probleem zich al grotendeels vanzelf heeft opgelost. Omdat in de Ngoreme regio bewakingstorens langs de akker altijd op de goedkoopst mogelijke manier gebouwd worden (met takken en gras uit de buurt), is het al vrij opmerkelijk dat iemand er een permanent stenen bouwwerk van zou willen maken. Als dan blijkt dat de bouwer het niet eens afkrijgt, dan is dat wel een reden om hem uit te lachen. Hij is zijn doel volledig voorbijgeschoten. In plaats van snel een betaalbare toren in elkaar te zetten, verliest hij nu een deel van z’n kostbare oogst doordat hij vastloopt in de bouw van een grote stenen toren. Dat had hij kunnen en moeten voorzien. En zo komt Jezus’ bedoeling met dit voorbeeldverhaal als geheel toch nog redelijk goed over.** Iemand moet van tevoren goed de kosten berekenen en inschatten of hij/zij echt dát heeft wat nodig is om een volgeling van Jezus te worden en te blijven.
De bijbelvertalers zullen de meelezers vragen of deze vertaalkeuze op hun instemming kan rekenen. We denken van wel, maar we zijn benieuwd naar de reacties.
_________
* Exegetische noot: In dit voorbeeldverhaal is het minder relevant om met zekerheid vast te stellen welk soort toren hier precies bedoeld wordt dan het feit dat de bouwkosten goed doorberekend moeten worden voor een bouwer eraan begint. Hoewel de meeste exegeten denken dat het hier om een wijngaardtoren gaat, zou het ook naar een private toren bij een huis kunnen verwijzen. Minder waarschijnlijk is een toren om een stad of fort te verdedigen.
** Vertaalkundige noot: De boodschap van het voorbeeldverhaal zou op zich gecommuniceerd kunnen worden met een ander soort gebouw, bijv. een enorme graanschuur of hoge omheining. Maar een bijbelvertaler probeert doorgaans zo dicht mogelijk bij de oorspronkelijke tekst te blijven en de culturele eigenheid van de Bijbelse cultuur te laten doorklinken. Vandaar dat de vertalers de moeite nemen om een soort toren te vinden waarmee de bedoeling van het verhaal uit de verf kan komen, ook al zou een ander type gebouw minder misverstanden oproepen.
Geniet van een smakelijk ontbijt, bij u thuisbezorgd!* Als thuisfrontcommissie van de familie Kamphuis en thuisfrontteam van de familie Mol organiseren we een lekkere ontbijtactie op 22 oktober 2022. De opbrengst is bestemd voor het Bijbelvertaalwerk in Tanzania door André en Dorien en het kerkplantingswerk in Thailand door Ab en Clarine Mol. Er is keuze voor een volwassenbox van € 10,00 en een kinderbox van € 6,50. Bestellen kan tot uiterlijk 18 oktober 2022 via tiny.cc/ontbijtactie of bij Dick Westeneng: dwesteneng@hotmail.com, 06-53218552. De link is ook te vinden op de website van de CGK Ede, ga in het menu naar ‘Acties’.
Bezorging is op zaterdagochtend tussen 7.30 en 10.00 uur.
Start de vakantie goed, bestel een ontbijtje en steun waardevol werk!
Steunen kan ook door je hulp aan te bieden bij inpakken (vrijdagavond 21 oktober en zaterdagochtend 22 oktober van 6.30-8.30 uur) en/of bezorgen (zaterdagochtend van 7.30 – 10.00 uur), aanmelden daarvoor kan bij René Modderkolk: rag.modderkolk@gmail.com, 06-11604208). We kunnen uw en jouw hulp goed gebruiken.
Let op: deze actie wordt alleen gehouden in de regio Ede/Bennekom
Het jaarlijkse huisrestaurant is dit keer een thuisrestaurant. Een diner of borrelplank bij u thuisbezorgd (als u tenminste in de buurt van Ede of Bennekom woont!) op 18 of 19 februari.
We horen dat de bestellingen nog steeds binnen stromen. Bestellen kan alleen vandaag nog!
Het duurde niet lang. Toen het nieuws bekend werd dat wij zouden gaan verhuizen, stroomden de vragen binnen. Heb je de oven nog? Kan ik je brommertje kopen? Wat kost een bed met matras? Heb je nog schoenen die je wegdoet? Kan ik planten uit jullie tuin krijgen? Heb je koffers te koop? Kan ik de geiten krijgen? Wat kost een waterfilter? En een klamboe?
We hadden al snel door dat we een lijstje moesten gaan maken, want de Tanzaniaanse versie van Marktplaats zou ons boven het hoofd groeien. Dorien en ik liepen het hele huis een paar keer door om te besluiten wat we weg zouden doen en wat we zouden willen proberen naar Rwanda te verschepen. Hoe langer we rondliepen, hoe korter ons lijstje werd van spullen die we wilden houden. We kregen beiden het gevoel: het is tijd voor een nieuwe start.
Januari is de maand waarin normaal gesproken niemand geld heeft. Kerst is net achter de rug en het schoolgeld voor het nieuwe jaar moet worden betaald. Het is een maand waarin we altijd veel mensen helpen om de touwtjes aan elkaar te knopen. We hadden dus ook niet echt de verwachting dat we nu al veel zouden kunnen verkopen. Maar dat hadden we mis.
Ons huis veranderde in een week tijd in een marktplaats. De hele dag door kwamen mensen langs om te kijken wat er te koop was. Iedere keer een rondleiding door het hele huis. De meeste mensen kenden we wel, maar sommigen ook niet. Het mond-op-mond-reclame-netwerk werkt hier perfect, en daarom kregen we ook vrienden van buren van vrienden van iemand die we kennen over de vloer. Het was een drukte van belang, en we kregen geen moment rust.
Op sommige dagen vergaten we door de continue stroom bezoekers soms te eten en te drinken (we zijn in een paar weken tijd allebei een paar kilo afgevallen). M’n keel voelde rauw, want over iedere verkoop moest natuurlijk levendig onderhandeld worden. De Tanzaniaanse versie van Marktplaats is een sociaal gebeuren met veel gepraat, geplaag en gelach. Ik vind het, eigenlijk, toch wel leuk.
Bijna niemand die iets koopt neemt het ook gelijk mee. Enerzijds omdat ze nog geld moeten zoeken. En anderzijds omdat wij graag nog even op de bank willen zitten met een kopje hete thee gemaakt met onze geliefde waterkoker. De meeste spullen worden dus gereserveerd en pas in maart opgehaald. Mensen betalen vaak al wel een voorschot. In ieder geval een bedrag dat genoeg is om er zeker van te zijn dat ze krijgen wat ze willen en voor ons om te weten dat iemand serieus is over de aankoop/reservering. Ons lijstje werd dus al snel uitgebreid met een kolommetje ‘betaald’ en ‘opgehaald.’
We kwamen er ook achter dat we nóg een kolommetje nodig hadden: ‘geïnteresseerd.’ Want het komt regelmatig voor dat iemand iets ‘koopt’ en na een week erachter komt dat het toch niet gaat lukken of een goede beslissing was. Het is dan handig om te weten wie nog meer geïnteresseerd was in die koelkast of luie stoel. En soms is er een misverstandje. De tuinman kocht bijvoorbeeld onze tondeuse, waarna de huishelper dacht dat ie in de doos met ‘gratis-mee-te-nemen spulletjes’ lag en zo aan het eind van de dag bij haar thuis belandde. Maar uiteindelijk komt alles prima in orde.
Inmiddels hebben we bijna 80% van onze spullen verkocht of weggegeven. En dat binnen twee weken! Zelfs ons auto hebben we vrijwel zeker verkocht (het enige echt waardevolle bezit dat we hadden). Het is iets waar we dankbaar voor zijn. Het helpt ons straks weer met de nieuwe start in Rwanda.
Tegelijk komt het afscheid soms wel even binnen. Bijna alles wat we hadden moeten we loslaten. Ja, we hebben elkaar, en we steunen elkaar in deze pittige tijd. We hebben familie en vrienden die ons door dik-en-dun steunen. We hebben een liefdevolle Vader in de hemel die goede plannen voor ons heeft. En toch… het is wel heel veel waar we in korte tijd afscheid van moeten nemen.
Vanmorgen deden we met de kinderen een Bijbelstudie over tevredenheid. Aron’s definitie was simpel en diepgaand: dat je blij bent met wat je hebt. En toen we samen doorpraatten over alle dingen in ons leven waar we blij mee zijn, realiseerden we ons dat we, ondanks alles, toch tevreden kunnen zijn. Met de hulp van boven.
Dit jaar zal het kerstverhaal weer overal klinken, ook in Tanzania. Niet alleen in het Swahili, de landstaal, maar ook voor het eerst in een zestal lokale talen waarin het Nieuwe Testament dit jaar beschikbaar kwam.
We hopen dat Immanuel zo nóg dichterbij komt.
Video: Het kerstverhaal uit Lukas 2 in het Swahili, de taal die doorgaans in de Tanzaniaanse kerkdiensten gebruikt wordt.
Ook voor ons wordt dit komende jaar een jaar van grote veranderingen en onzekerheden. We geloven dat Jezus met ons is en ons stap voor stap leidt.
We wensen jullie allemaal, ondanks de bijzondere situatie, een heel gezegende kerst en een voorspoedig 2021.
Afgelopen jaren mochten we genieten van het huisrestaurant in Ede/Bennekom. Ook dit jaar doet weer een enthousiast team een poging om een heerlijk diner te bereiden. De opbrengst komt ten goede aan het bijbelvertaalwerk in Tanzania. Lees verder →
Ons team in Musoma is op zoek naar versterking. Voor onze internationale zendingsschool hebben we een extra basisschoolleerkracht nodig.
Ben jij een gediplomeerde leerkracht (of werkend aan het behalen van lesbevoegdheid) met minimaal één jaar ervaring in het onderwijs en goede beheersing van het Engels, dan is dit een geweldige gelegenheid om te werken in een unieke onderwijsomgeving.
Door je werk maak je het voor meerdere zendingsfamilies mogelijk hun werk te blijven doen in Musoma. Momenteel zijn vier families voor hun onderwijsbehoeften afhankelijk van de school, met in totaal acht leerlingen op verschillende niveaus. Nog eens drie families maken voor enkele vakken gebruik van de school. Klik hier voor de vacature op de website van de school. Lees ook de schoolblog om te lezen waar de kinderen mee bezig zijn. Lees verder →
